Με αφορμή το πρόσφατο Ταξί. Στους δρόμους του Καΐρου του Χάλεντ ελ Χαμίσι (εκδόσεις Μεταίχμιο) μιλάει για τα άγουρα χρόνια στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου, το αναγκαστικό φευγιό, τα σύγχρονα προβλήματα της δεύτερης πατρίδας της, για το παρόν και το μέλλον των αραβικών γραμμάτων.
Σε μία από τις ιστορίες του Χάλεντ ελ Χαμίσι ένας ταξιτζής αναφέρεται σε μια κρίση μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου στη δεκαετία του '70, κατά την οποία με ένα τέχνασμα μάντρωσαν όλους τους Αιγύπτιους της Αττικής σε ένα πλοίο για να τους στείλουν πίσω. Η αιγυπτιακή κυβέρνηση αντέδρασε άμεσα, απειλώντας με απέλαση τους Ελληνες. Είναι αληθινό αυτό το συμβάν;
ΠΕΡΣΑ ΚΟΥΜΟΥΤΣΗ: Ημουν πολύ μικρή, για να ξέρω τι ακριβώς συνέβη, αλλά θυμάμαι ότι είχε θορυβηθεί η ελληνική παροικία εξαιτίας κάποιου τέτοιου γεγονότος.
Θυμάστε τους γονείς σας να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην καθημερινότητα τους εκεί;
Π.Κ.: Μεγαλώνοντας το κατάλαβα. Ημασταν από τις τελευταίες οικογένειες που επαναπατριστήκαμε στην Ελλάδα, το 1983. Οι γονείς μου πρόλαβαν την ακμή της παροικίας αλλά και την έντονη παρακμή της. Εγώ έζησα μόνο την παρακμή και δεν μπορούσα να καταλάβω τη διαφορά. Γι' αυτό αργότερα έγραψα πάνω σ' αυτά. Αλλά παρόλο που δεν αντιμετώπιζα ιδιαίτερα προβλήματα με τους συνομήλικούς μου, έχοντας γεννηθεί εκεί, στο πανεπιστήμιο ένιωσα για πρώτη φορά, χάρη σε μια μικρή ομάδα συμφοιτητών μου, ότι ήμουν «ξένη». Χρειάστηκε μάλιστα δύο φορές σε διαδηλώσεις οι φίλοι μου να με φυγαδεύσουν. Και βέβαια, πιο παλιά, όποτε εθνικιστές επιτίθεντο σε μαγαζιά ξένων, παρ' όλες τις καλές σχέσεις που είχαν Ελληνες κι Αιγύπτιοι, μας έπαιρνε κι εμάς η μπάλα.
Σήμερα ο ισλαμικός φονταμενταλισμός αντιδρά σε κάθε εξέλιξη της αιγυπτιακής κοινωνίας και παράλληλα οδηγεί σε μετωπική σύγκρουση τη χριστιανική κοπτική μειονότητα με την πλειονότητα.
Π.Κ.: Είναι ένα από τα θέματα που θίγονται στο «Ταξί». Αναρωτιέται κάποιος πώς είναι δυνατόν ένα κόμμα που βρίσκεται εκτός νόμου να συμμετέχει στις εκλογές. Μια αντίφαση που μόνο στην Αίγυπτο θα μπορούσε να συμβεί. Κι όμως, η Αίγυπτος έχει φοβερό σύγχρονο πολιτισμό, αλλά ο λαός κατευθύνεται από μια θρησκεία που έχει εντελώς παρερμηνευτεί. Το Ισλάμ μέχρι το 1960 έφερε τα χαρακτηριστικά της τοπικής κοινωνίας. Με την άνοδο του ισλαμικού κόμματος, άρχισαν να ερμηνεύουν το Κοράνι με τον τρόπο των Αράβων της Ανατολής. Ενώ είναι μια ανεκτική θρησκεία. Οσον αφορά τα έκτροπα με τους Κόπτες, τα οποία αποσιωπούνται διεθνώς, δεν φταίει μόνο το μουσουλμανικό στοιχείο. Φταίνε και οι ίδιοι, γιατί συχνά τα προκαλούν. Δυστυχώς, υπάρχουν φανατικοί και στις δύο πλευρές.
Ποιοι διαβάζουν στην Αίγυπτο;
Π.Κ.: Οι φοιτητές και η μεσαία τάξη, δηλαδή δάσκαλοι και δημόσιοι υπάλληλοι. Δυστυχώς, ο αναλφαβητισμός ταλαιπωρεί την πλειονότητα του λαού κι έτσι μόνο μια μικρή μερίδα έχει την τύχη να μορφωθεί και να αντισταθεί. Τα βιβλία πάντως είναι πάρα πολύ φτηνά, παρατηρείται μεγάλη λογοτεχνική παραγωγή και υπάρχουν πολλά βιβλιοπωλεία. Τα περισσότερα βέβαια πουλάνε βιβλία θρησκευτικού περιεχομένου. Ενα βιβλίο σαν το «Ταξί» θα διαβαστεί από πολύ λιγότερους αναγνώστες. Τον κύκλο συγγραφέων που επηρεάζεται από το Αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Καΐρου, το οποίο ανακαλύπτει ταλέντα, τους μεταφράζει στα αγγλικά κι έτσι κάνουν διεθνή καριέρα. Μ' αυτόν τον τρόπο έγινε γνωστός και ο Μαχφούζ. Μόνον όταν ακολούθησε αυτή τη διαδικασία άνοιξε ο δρόμος για το Νόμπελ...
Εξακολουθεί να υπάρχει λογοκρισία;
Π.Κ.: Τυπικά, όχι. Τίποτε δεν απαγορεύεται. Αλλά γνωρίζω εκδότες που μέχρι πρόσφατα ήταν στη «μαύρη λίστα» λόγω των ριζοσπαστικών και προκλητικών βιβλίων που έχουν εκδώσει και αναγκάστηκαν να συνεργαστούν κατευθείαν με το εξωτερικό. Οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι, όπως ο «Νταρ ελ Σορούκ», εκδίδουν ό,τι θέλουν, αλλά δεν έχουν τη στήριξη του κράτους. Είναι όμως τόσο εύρωστοι οικονομικά, που προωθούν τα βιβλία τους μόνοι τους.
Αναδύεται πάντως μια νέα ανώτερη τάξη, που προσπαθεί να γκρεμίσει την παλιά τάξη της οπισθοδρόμησης και της διαφθοράς του δημόσιου τομέα...
Π.Κ.: Μόλις τα τελευταία χρόνια. Η μεγαλύτερη αντίσταση έχει ξεκινήσει από τους διανοουμένους. Νομίζω ότι θα δούμε τα επόμενα χρόνια μεγάλα άλματα. Ηδη έχουν κάνει την εμφάνιση τους bloggers που επηρεάζουν ολοένα και περισσότερο τη νέα γενιά.
Δεν απειλείται η εξουσία από τη μεγάλη ανισότητα φτώχειας και σκανδαλώδους πλούτου;
Π.Κ.: Οχι, γιατί ο μουσουλμάνος δεν δικαιούται να ζηλεύει τα υλικά αγαθά και την ευμάρεια.
Αρα, η εξουσία έχει κάθε λόγο να χρηματοδοτεί τον θρησκευτικό φανατισμό και σκοταδισμό.
Π.Κ.: Ακριβώς.
Η αραβική είναι μια εντελώς άλλης λογικής γλώσσα. Το να μεταφραστεί λογοτεχνία φαντάζει δυσθεώρητο εγχείρημα. Πώς καταφέρνετε και την αποδίδετε στα ελληνικά;
Π.Κ.: Κατ' αρχάς για εμένα είναι μια φυσική λειτουργία. Οι δύο γλώσσες όντως απέχουν πάρα πολύ μεταξύ τους, αλλά την ίδια στιγμή, επειδή είναι και οι δύο πάρα πολύ παλιές, έχουν κοινά στοιχεία. Μεταφράζω και από τα αγγλικά, τα οποία έχω σπουδάσει και ξέρω εξίσου καλά, αλλά νιώθω λιγότερο άνετα σε σχέση με τα ελληνικά. Η αραβική, αντιθέτως, είχε παράλληλη εξέλιξη με την ελληνική. Στον πολιτισμό επίσης υπήρχε πάντα μια αλληλεπίδραση. Ισως δεν είναι τυχαίο ότι πολλές φορές μια αιγυπτιακή φράση με οδηγεί από μόνη της στα ελληνικά. Παρ' όλα αυτά, τα αραβικά είναι συμβολική γλώσσα, μια λέξη μπορεί να σημαίνει πάρα πολλά πράγματα.
Χαρακτηριστικό της γλώσσας του Μαχφούζ.
Π.Κ.: Ο Μαχφούζ έγραψε σε μια πολύ δύσκολη εποχή. Επρεπε αυτά που ήθελε να πει, να τα πει υπογείως. Κι ενώ έδειχνε απλός, όταν εμβάθυνε, κάθε τι που έλεγε είχε τον στόχο του. Κατ' αρχάς πλάσαρε την οικουμενικότητα της αραβικής λογοτεχνίας. Μέχρι τότε η αραβική λογοτεχνία ήταν άγνωστη ή σχεδόν άγνωστη στην Ευρώπη. Μετά από αυτόν τα προβλήματα του μέσου Αιγύπτιου έγιναν διεθνή, ενώ οι συμβολισμοί πήραν κι αυτοί άλλη διάσταση. Για παράδειγμα, ο μιναρές για τον Μαχφούζ συμβολίζει την ψυχική και πνευματική απομόνωση του ανθρώπου όπου γης, το τζαμί αποτελεί το καταφύγιό του από τους φόβους και τις αδυναμίες του. Η θρησκεία αναφέρεται σαν ένα οικουμενικό, πανανθρώπινο δόγμα κι αυτό αργότερα δημιούργησε σχολή. Μετά από αυτόν άρχισαν να βλέπουν τα πράγματα με μεγαλύτερη κατανόηση και ανεκτικότητα.
Πόσο διαδεδομένος είναι ο Καβάφης στη σύγχρονη αιγυπτιακή πνευματική ζωή;
Π.Κ.: Πάρα πολύ. Και αν σκεφτείς ότι είναι πολύ ιδιαίτερος ποιητής. Εχει επηρεάσει πολλούς Αραβες ποιητές και συγγραφείς.
Οταν μεταφράζετε λογοτεχνία άλλων αραβικών χωρών αντιμετωπίζετε πρόβλημα άλλων διαλέκτων;
Π.Κ.: Ο γραπτός αραβικός λόγος είναι ένας και ενιαίος. Μόνον η προφορική ομιλία αλλάζει από χώρα σε χώρα.
Εκτός Αιγύπτου, παρατηρείται άνθηση της λογοτεχνίας;
Π.Κ.: Στον Λίβανο υπάρχει μεγάλη άνθηση, με πολύ σημαντικές γυναίκες. Εχω μεταφράσει τη Χόντα Μπαρακάτ, της οποίας η γραφή δεν έχει καμία σχέση με το αραβικό στερεότυπο. Θα μπορούσε να συγκριθεί με οποιονδήποτε δυτικό συγγραφέα. Παρότι θίγει θέματα «τοπικά», όπως τον εμφύλιο που δίχασε τον Λίβανο, ή τη γυναικεία χειραφέτηση στη χώρα της, το κάνει με τέτοιον τρόπο που θα μπορούσε κάλλιστα να σταθεί στο παγκόσμιο λογοτεχνικό προσκήνιο. Αλλά οι συγγραφείς από τον Λίβανο, όπως και στη βόρεια Αφρική, έχουν το προνόμιο είτε να γράφουν στα γαλλικά είτε να εκδίδονται κατευθείαν στη Γαλλία. Ετσι έχουν μια άλλη εξέλιξη.
Πού αλλού βλέπετε εξέλιξη;
Π.Κ.: Σ' ένα συνέδριο που συμμετείχα στην Αγία Πετρούπολη, έπεσα σε μια ρωσική μετάφραση ανθολογίας διηγημάτων από τη Σαουδική Αραβία. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση και ο μεταφραστής μού μίλησε για τον δυναμισμό και την ελευθερία θεμάτων. Μάλιστα υπήρχαν και γυναίκες συγγραφείς, που είναι μεγάλη κατάκτηση αν σκεφτεί κανείς ότι μέχρι πρόσφατα δεν είχαν δικαίωμα να εκφράζουν ανοιχτά τις απόψεις τους. Επίσης υπάρχουν πολλοί Παλαιστίνιοι που συνεχίζουν να θίγουν το πολιτικό τους θέμα. Τώρα αποκτά λογοτεχνία και το Σουδάν!
Ποια είναι η στάση της νέας γενιάς Αράβων απέναντι στο Ισραήλ;
Π.Κ.: Να αποστασιοποιηθούν, γιατί να συμφιλιωθούν είναι αδύνατον. Αλλωστε δεν είναι λίγοι αυτοί που διατηρούν καλές φιλίες με την απέναντι πλευρά.
Εχετε μεταφράσει και το Κοράνι στα ελληνικά.
Π.Κ.: Ενα πάρα πολύ δύσκολο εγχείρημα, του οποίου την επικινδυνότητα συνειδητοποίησα αφότου εκδόθηκε, γιατί τότε μου έστειλαν την έγκριση από το Ιερατικό Πανεπιστήμιο ελ Αζχαρ και κατάλαβα πως είχαν ελέγξει τη μετάφραση σχολαστικά. Εγώ απλώς το αντιμετώπισα λογοτεχνικά, αφού άλλωστε στο τέλος γίνεται τελείως ποιητικό.
Ποια είναι η πρώτη εικόνα που πάντα αποζητάτε όποτε επιστρέφετε στο Κάιρο;
Π.Κ.: Τις πυραμίδες! Γιατί εκεί περνούσα όλες τις ελεύθερες ώρες μου, γράφοντας και διαβάζοντας. Απειρες ώρες μοναξιάς και περισυλλογής...
(πηγή ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου