Χρειαζόμαστε την καθαρή ματιά του ξένου

Της Ελπίδας Πασαμιχάλη
bookpress

Ποιος ήταν λοιπόν ο Αλφόνς Χοχάουζερ; Σε ποιον «θεό» πίστευε αυτός ο μυστηριώδης Αυστριακός που, το 1926 και σε ηλικία 20 ετών, έφτασε στο Πήλιο, έχοντας κάνει ήδη τον γύρο της Μεσογείου; Σε αυτή την ιδιαίτερη προσωπικότητα, που έφυγε
από το σπίτι του στα δεκάξι και έζησε ως βοσκός, ψαράς, αλλά και πρωτοπόρος του εναλλακτικού τουρισμού στο Τρίκερι, είναι αφιερωμένο το νέο μυθιστόρημα του Κώστα Ακρίβου. Ο Αλφόνς υπήρξε ένας άνθρωπος με μυθιστορηματική ζωή, από αυτούς που ξεχωρίζουν μέσα στο πλήθος και μοιραία προκαλούν την περιέργεια, την καχυποψία και τη… Μοίρα! Υπήρξε συνεργάτης των ναζί; Υπήρξε αρχαιοκάπηλος; Αντλώντας υλικό από μια πραγματική ιστορία, ο συγγραφέας ακολουθεί τα ίχνη ενός προσώπου το οποίο ανεπίσημα συνδέθηκε με την ανακάλυψη του λαμπρού αγάλματος του Δία ή του Ποσειδώνα του Αρτεμισίου, ενώ ο περήφανος θάνατός του έβαλε την τελευταία πινελιά στο μοναδικό έργο τέχνης που έχει την υπογραφή του: την ίδια του τη ζωή.
Ποιος ήταν ο Αλφόνς; Ένας πρωτοπόρος οικολόγος ή ένας ναζί; Ήταν φιλέλληνας ή αρχαιοκάπηλος; Ήταν οραματιστής ή τυχοδιώκτης;
Αυτά τα ερωτήματα-διλήμματα παιδεύουν τον αφηγητή, καθώς βασανίζεται να βρει απάντηση γύρω από την πολυσύνθετη προσωπικότητα του Αλφόνς. Σε κάποιο σημείο, μάλιστα, της έρευνας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι συνδύαζε τα πιο αντιφατικά στοιχεία, ήταν σαν «χρυσόσκονη και λάσπη μες στον ίδιο τενεκέ». Βέβαια, στο τέλος τα νέφη αραιώνουν και φαίνεται καθαρά ότι πρόκειται για μια εντελώς ξεχωριστή προσωπικότητα, που, παρά τα κάποια λάθη και τις αμαρτίες στα νεανικά του χρόνια, ήταν ένας άνθρωπος σπάνιος: οικολόγος, φιλέλληνας, οραματιστής και βαθιά ουμανιστής.
Αποτελεί ιστορική μαρτυρία ή μυθοπλασία η συμμετοχή του στην ανακάλυψη του Δία ή του Ποσειδώνα του Αρτεμισίου;
Το 1928 ανακαλύπτεται στον θαλάσσιο δίαυλο ανάμεσα στο Τρίκερι και στο Αρτεμίσιο ο μπρούντζινος θεός, που κοσμεί το αρχαιολογικό μουσείο της Αθήνας και για τον οποίο ακόμα και σήμερα οι αρχαιολόγοι ερίζουν αν είναι ο Ποσειδώνας ή ο Δίας. Η έκπληξή μου ήταν μεγάλη όταν ανακάλυψα, μέσα από μαρτυρίες και κείμενα, ότι ένας από το πλήρωμα του καϊκιού που βρήκε το άγαλμα ήταν και ο Αλφόνς. Σαν να μην έφταναν δηλαδή οι τόσες «ηρωικές» του δράσεις, ερχόταν τώρα να προστεθεί και μια τέτοια εμπλοκή. Είχα λοιπόν ως βάση την κατά λέξη αναφορά-μαρτυρία του συντρόφου του Αλφόνς, που πήρε μέρος και αυτός στην ανέλκυση του αγάλματος. Ο πειρασμός ωστόσο ήταν μεγάλος, με αποτέλεσμα να βάλει και η μυθοπλασία λίγο το χεράκι της.
Τι ήταν εκείνο που σας προσέλκυσε στην προσωπικότητα, στον βίο και την πολιτεία του Αλφόνς; Ήταν η πολυκύμαντη και ανήσυχη ζωή του ή η αξιοπρέπεια και η αρχοντιά του θανάτου του;
Ήταν σαν να αντίκρισα στον καθρέφτη της ζωής του το είδωλο της δικής μου ζωής, ανεστραμμένο όμως. Όλα όσα κατόρθωσε αυτός και που εγώ τα είχα επιθυμήσει, μα ποτέ δεν τα κατόρθωσα: θαυμαστά ταξίδια, περιπέτειες, ξεχωριστά βιώματα, δυνατές συγκινήσεις. Με λίγα λόγια, μια ζωή συναρπαστική και ιδιαίτερη. Να φανταστείτε ότι και αυτός ο θάνατος του Αλφόνς είναι, κατά έναν περίεργο τρόπο, αξιοζήλευτος και ελκυστικός.
Προσωπικότητες σαν τον Αλφόνς, που αγάπησαν την Ελλάδα και συνέδεσαν τη μοίρα τους μαζί της, θα μπορούσαν να παρουσιαστούν και σήμερα;
Δυστυχώς, σήμερα ακόμη ψάχνουμε ανά την υφήλιο να ανακαλύψουμε φιλέλληνες και ανθέλληνες. Εκείνο που χρειαζόμαστε είναι η καθαρή ματιά, ιδίως του άλλου, του «ξένου», πάνω στις αρχές που οικοδομούν τον πολιτισμό μας. Γιατί σήμερα πληρώνουμε την υπεροψία των τελευταίων χρόνων: πόσο δεν νοιαστήκαμε για τον απάτριδα, για εκείνον που άπλωσε το χέρι του στη γενναιοδωρία μας και εμείς τον αρνηθήκαμε, βουτηγμένοι καθώς ήμαστε στην ευωχία του λάιφ στάιλ και της νάιλον ζωής. Ο Αλφόνς –και το λέω με πόνο ψυχής– είναι ο πιο Έλληνας που έχω γνωρίσει. Μακάρι να έχει αφήσει επιγόνους…
Τι θα μπορούσε να αγαπήσει σήμερα ένας ξένος στην Ελλάδα, που οι μύθοι έχουν γκρεμιστεί και οι πολιτιστικές αξίες πωλούνται στο χρηματιστήριο του μαζικού τουρισμού;
Όχι βέβαια τα πάμπολλα δήθεν που μας έχουν κατακλύσει, τους Ελληναράδες, το νταηλίκι εκ του ασφαλούς, τον κίβδηλο λόγο των πολιτικών, τον νεοπλουτισμό, τη βαρβαρότητα απέναντι στο φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον. Θα μπορούσε όμως κανείς να λατρέψει την ομορφιά κάποιων απλών ανθρώπων που δεν έχουν συνείδηση του κάλλους τους, τις ελάχιστες απείραχτες γωνιές της ελληνικής φύσης, παλαιότερα και σημερινά έργα του πολιτισμού που επιμένουν στην ποιότητα, κάνοντας πέρα την όποια δόξα της εμπορικότητας. Τώρα νομίζω πως είναι και η χρυσή ευκαιρία της ελληνικής πεζογραφίας. Δηλαδή, να καταγράψει με τόλμη τον βόθρο όπου έχουμε πέσει και ταυτόχρονα να προτείνει, με τον τρόπο της, σωσίβιο για να σωθούμε.

Ποιος θυμάται τον Αλφόνς
Μεταίχμιο 2010
ΣΕΛ. 309, ΤΙΜΗ €17,00
Κυκλοφορεί και σε audio book

(απόσπασμα)

Δεν μου αρέσουν τα βιβλία με μηνύματα

Γράφει η Εριφύλη Μαρωνίτη
Μια μιγάδα που στα εννιά της χρόνια την πωλούν στον γάλλο ιδιοκτήτη μεγάλης ζαχαροφυτείας στον Αγιο Δομίνικο (σημερινή Αϊτή) πρωταγωνιστεί στο καινούργιο μυθιστόρημα της Ιζαμπέλ Αλιέντε που ζωντανεύει την εξέγερση των σκλάβων στην Αϊτή.
Η Σαριτέ είναι μια σκλάβα για όλες, και τις πιο σκληρές δουλειές, ερωμένη με το ζόρι του αφέντη, παραμάνα και ενίοτε μάνα των παιδιών του, ακατάβλητη και ανυπότακτη, αισθαντική και βαθιά συναισθηματική, που δουλεύει, παλεύει και ονειρεύεται την κατάκτηση της ελευθερίας της. «Χόρευε, χόρευε, Σαριτέ, γιατί ο σκλάβος που χορεύει είναι ελεύθερος... όσο χορεύει». Από τον Αγιο Δομίνικο στην Κούβα και από εκεί στη Νέα Ορλεάνη, η πάλη, η περιπέτεια και το προσωπικό πεπρωμένο της Σαριτέ εμπεριέχουν, προβάλλουν στον χρόνο τεσσάρων δεκαετιών, αφενός τον αιματηρό αγώνα ενός λαού για την ελευθερία του- η μετέπειτα Αϊτή ήταν η «πρώτη ανεξάρτητη δημοκρατία νέγρων»- και αφετέρου, σε ευρύτερο γεωγραφικό φάσμα, τον αγώνα για την κατάργηση της δουλείας, για την κατάργηση βαθιά ριζωμένων αντιλήψεων. Είναι η εποχή της Γαλλικής Επανάστασης, της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, του Ναπολέοντα, είναι η εποχή που οι αποικίες και οι σκλάβοι σηκώνουν κεφάλι.
Η Ιζαμπέλ Αλιέντε λέει πως δεν ξέρει από ποια μνήμη, ιστορία ή μύθο προέκυψε η Σαριτέ. «Μάλλον την ονειρεύτηκα», υποθέτει η συγγραφέας του «Ερωτα και της Σκιάς», της «Εύα Λούνα» , της «Αφροδίτης», (όλα από την Ωκεανίδα). «Τη βλέπω ολοζώντανη να έρχεται, ψηλή, λεπτή, δυνατή, με τα τονισμένα ζυγωματικά, τον υπέροχο λαιμό της. Σχεδόν τη μυρίζω...».
Η Σαριτέ σάς έβαλε στο θέμα της δουλείαςή αντίστροφα;
Ποτέ δεν διαλέγω εγώ το θέμα, εκείνο με διαλέγει. Σχεδίαζα να γράψω ένα μυθιστόρημα για τους πειρατές στη Νέα Ορλεάνη και κατέληξα να γράφω για την εξέγερση των σκλάβων στην Αϊτή. Η δουλεία είναι βέβαια θέμα που θα έπρεπε να μας απασχολεί πολύ, καθώς στην εποχή μας καταγράφεται ο μεγαλύτερος αριθμός σκλάβων που υπήρξε ποτέ: 27 εκατομμύρια (δίχως να συνυπολογίζονται όσοι δεν έχουν καταμετρηθεί). Φυσικά σε καμία χώρα δεν είναι νόμιμη, παρά ταύτα υπάρχει παντού. Υπάρχουν, στο Πακιστάν για παράδειγμα, ολόκληρα χωριά, δέσμια δανείων, στα οποία ζουν σαν δούλοι ένα εκατομμύριο αγρότες. Υπάρχει δουλεία σε βιομηχανίες αλιείας και σε ορυχεία, σε κάτεργα και βιοτεχνίες ρούχων, σε πορνεία και σε σπίτια. Μονάχα στην Αϊτή, 300.000 παιδιά δουλεύουν σήμερα εσώκλειστα σε σπίτια, σε καθεστώς δουλείας, πολλά όχι μεγαλύτερα από πέντε ή έξι ετών. Παλιότερα οι σκλάβοι ήταν ακριβοί και η δουλεία ρυθμιζόταν από κανόνες. Σήμερα οι σκλάβοι είναι αναλώσιμοι, δεν έχουν φωνή, πρόσωπο, και κοστίζουν ελάχιστα. Στην πλειονότητά τους οι σύγχρονοι σκλάβοι είναι γυναίκες και παιδιά.
Το πρώτο μέρος του βιβλίου εκτυλίσσεται στην Αϊτή. Πόσον καιρό πριν από τον μεγάλο καταστροφικό σεισμόείχατε τελειώσει το μυθιστόρημα;
Τέλειωσα το «Νησί κάτω από τη θάλασσα» το 2009 και τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς κυκλοφόρησε στην Ισπανία. Στα αγγλικά κυκλοφόρησε σχεδόν αμέσως μετά τον μεγάλο σεισμό. Ηταν μια τραγική σύμπτωση.
Διαβάζοντας τις απάνθρωπες και εξευτελιστικές περιπέτειες μαύρων και εγχρώμων σκλάβωντον 18ο αλλά και τον 19ο αιώναστην Αϊτή και τη Νέα Ορλεάνη- που παρεμπιπτόντως τότε πούλησαν οι Γάλλοι στους Αμερικανούς- αναρωτιέται κάποιοςτι είναι περισσότερο μυθιστόρημα:το «Νησί κάτω από τη θάλασσα» ή η εκλογή Ομπάμα;
Η εκλογή Ομπάμα! Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας η ιδέα και μόνο ενός μαύρου προέδρου έμοιαζε εντελώς μη πραγματική. Δημιουργούσε αγωνία. Ο κόσμος όλος παρακολουθούσε τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές με αδιάπτωτο ενδιαφέρον. Κι όταν ο Ομπάμα κέρδισε, η ανθρωπότητα έβγαλε έναν βαθύ αναστεναγμό ανακούφισης και ελπίδας. Προσωπικά είμαι πολύ περήφανη για τον πρόεδρό μας.
Περήφανη με τη διακυβέρνησή του; Αν και Χιλιανή,τα τελευταία χρόνια ζείτε στην Καλιφόρνιακαι έχετε πολιτογραφηθεί
Αμερικανίδα...
Νομίζω ότι ο Ομπάμα κάνει πολύ καλή δουλειά και είναι αποφασισμένος να αντιμετωπίσει όλα τα κρίσιμα ζητήματα της χώρας: τη μεταρρύθμιση στο σύστημα υγείας, στην οικονομία, τα θέματα της μετανάστευσης και του περιβάλλοντος. Ο Τζορτζ Μπους ήταν αναμφίβολα ο χειρότερος πρόεδρος στην ιστορία της Αμερικής και άφησε τη χώρα με ένα τεράστιο χρέος και ανοικτά πολεμικά μέτωπα σε Αφγανιστάν και Ιράκ. Ο Ομπάμα πρέπει να αποκαταστήσει τις ζημιές της προηγούμενης διακυβέρνησης.
Στην Ελλάδα, αλλά και εσείς στις ΗΠΑ, περνάμε μια περίοδο βαθιάς οικονομικής κρίσης.Ορισμένοι αναζητούν αιτίες εκτός από την κακοδιαχείρισηή την κερδοσκοπίακαι στην απληστία, στη «σκλαβιά» στο χρήμα και στην κατανάλωση...
Θα επιμείνω στην κυριολεκτική χρήση του όρου «σκλάβος». Μπορεί να εθιστήκαμε στο χρήμα και τον καταναλωτισμό, αλλά δούλοι δεν γίναμε, δούλοι είναι όσοι αποτελούν «ιδιοκτησία», κατέχονται από άλλους ανθρώπους και δεν ελέγχουν ούτε τη δική τους ζωή, ούτε των παιδιών τους. Προσωπικά θυμώνω όταν ακούω γυναίκες να λένε ότι είναι σκλάβες της μόδας ή μιας δίαιτας ή άνδρες σκλάβοι της δουλειάς τους. Και αν είναι σκλάβοι, είναι από δική τους επιλογή.