Ερωτευμένος με τον εχθρό

Γράφει ο Μιχάλης Μοδινός
Μέσα σ΄ αυτό το μυθιστόρημα ενηλικίωσης, ο αλγερινός συγγραφέας καταγράφει τα γυρίσματα της μοίρας και αναπολεί τα νιάτα του. Ο ανεκπλήρωτος έρωτας που διατρέχει ολόκληρο το βιβλίο εμπλουτίζεται προς το τέλος με τα δραματικά πολιτικά γεγονότα που σημάδεψαν τη χώρα του. Συμπέρασμα; Ετσι το θέλησε ο Αλλάχ.

Περισσότερο από κάθε άλλη αποικία, η Αλγερία χάραξε τη μεταπολεμική γαλλική και γενικότερα ευρωπαϊκή ιστορία. Με τους Γάλλους απρόθυμους να εγκαταλείψουν τα κεκτημένα, ο απελευθερωτικός πόλεμος που άρχισε επισήμως το 1954 για να ολοκληρωθεί μόλις το 1962 εισήγαγε νέες μορφές αντάρτικου των πόλεων, τυφλή τρομοκρατία και πραξικοπηματικές κινήσεις. Οι γάλλοι έποικοι που ένιωθαν επί έναν αιώνα σαν στο σπίτι τους- άλλωστε η μεσογειακή Αλγερία έχει παρόμοια τοπιο-κλιματικά χαρακτηριστικά με την απέναντι Κυανή Ακτή- ωθήθηκαν σε έναν πικρό εμφύλιο, ο ρατσισμός κατά των Αράβων φούντωσε, τα θύματα συσσωρεύτηκαν κατά χιλιάδες, μέχρι οι έποικοι και οι ντόπιοι συνεργάτες τους να υποχρεωθούν κακήν κακώς να εγκαταλείψουν τη γενέθλια γη και να καταφύγουν στη Μητρόπολη ως «μαυροπόδαροι». Καθ΄ οδόν, συντελούσης και της ταπεινωτικής ήττας των Γάλλων στο Ντιεν Μπιεν Φου (Ινδοκίνα), ο Ντε Γκωλ παραχώρησε κυριολεκτικά εν μια νυκτί την ανεξαρτησία στις δεκατέσσερις άλλες αποικίες της Μαύρης Αφρικής. Το γαλλικό Ιμπέριουμ είχε παραδώσει το πνεύμα, ενώ οι πικροί μεταπελευθερωτικοί ανταγωνισμοί μόλις άρχιζαν για την αφρικανική ήπειρο.

Η Αλγερία συνιστά προνομιακό πεδίο για τη γαλλική λογοτεχνία, αρχής γενομένης βεβαίως από τον Αλμπέρ Καμί, στο έργο του οποίου μπορεί ο αναγνώστης να ανιχνεύσει τον βαθμό ενσωμάτωσης των γάλλων εποίκων. Ο Γιασμίνα Χάντρα τον μνημονεύει κάπου στο βιβλίο, και επιχειρεί να δώσει μια εικόνα της αλγερινής γης από τη δε καετία του ΄30 ώς το 1962 που να ανταποκρίνεται στα πράγματα. Ο ήρωάς του, ο Γιουνές ή Ιωνάς, παιδί μιας πάμφτωχης οικογένειας Αράβων που έχασε τη γη της, παρακολουθεί το κατρακύλισμα του πατέρα του μέχρι να υιοθετηθεί από τον πλούσιο θείο του, ο οποίος ζει στην ευρωπαϊκή συνοικία του Οράν και έχει ενσωματωθεί στην κοινωνία των λευκών αποικιοκρατών (είναι μάλιστα παντρεμένος με Γαλλίδα). Μεταβάλλεται έτσι αίφνης σε χαϊδεμένο πριγκιπόπουλο, ενώ η οικογένειά του σύρεται στον βούρκο μέχρι να εξαφανισθεί- όχι ιδιαίτερα πειστικάπαντελώς. Ο Ιωνάς δεν θα τους αναζητήσει με ιδιαίτερο φανατισμό και θα περάσει μια χαρά τα εφηβικά του χρόνια παρέα με Γάλλους, Εβραίους και Ισπανούς. Τα ζητήματα της καρδιάς θα κυριαρχήσουν σύντομα. Μια Γαλλιδούλα, η Εμιλί, θα στοιχειώσει τη σκέψη του, αλλά ο Ιωνάς θα την απαρνηθεί όταν εκείνη του κάνει μια ανοιχτή και διόλου πειστική ερωτική εξομολόγηση, καθώς η μαμά της τον έχει ήδη εξίσου ανοιχτά αποπλανήσει και του απαγορεύει την πρόσβαση στην κόρη της. Ο Ιωνάς θα συγκρουσθεί με την παρέα του που επίσης ποθεί συλλογικά την Εμιλί, η οποία αφού κορτάρει όλους τους φίλους θα καταλήξει να παντρευτεί τον λιγότερο προικισμένο από αυτούς εν είδει μιας ιδιότυπης απονομής κοινωνικής δικαιοσύνης. Ο ήρωάς μας θα περιφέρεται ανεξήγητα μελαγχολικός και απελπισμένος για μια ολόκληρη ζωή, θα την επαναδιεκδικήσει όταν είναι πια πολύ αργά και μόνο στην κηδεία της στην Αιξ Αν Προβάνς, μισό αιώνα αργότερα, θα λυτρωθεί επανανακαλύπτοντας τον έρωτά της μέσω ανεπίδοτων επιστολών.

Εντέλει σαπουνόπερα μπολιασμένη με άφθονο αραβικό λυρισμό; Ισως. Το ζήτημα είναι ότι ο πρώην αξιωματικός του αλγερινού στρατού που έγραψε δημοφιλή αστυνομικά έργα δανειζόμενος το όνομα της συζύγου του, επιχειρεί μέσα από τα βιβλία του να περάσει πανανθρώπινα μηνύματα και άρα δεν μπορεί να κριθεί παρά ως πολιτικοποιημένος συγγραφέας. Εδώ κυριαρχεί εντούτοις μια παθητική αποδοχή του κισμέτ. Ωρες ώρες μάλιστα διαφαίνεται μέσα από ατέλειωτες σελίδες «επιφανειακής ενδοσκόπησης» μια νοσταλγία της αποικιοκρατίας. Ακόμη και στο τελευταίο κεφάλαιο όπου ο Ιωνάς είναι πια υπερήλικος μαθαίνουμε αίφνης ότι τα πενήντα χρόνια που μεσολάβησαν του φέρθηκαν μια χαρά. Παιδιά κι εγγόνια αποκατεστημένα - η μπουλντόζα της Ιστορίας πέρασε ακριβώς δίπλα από το περιβόλι του χωρίς να το αγγίξει. Τυχερός εντέλει αυτός ο μελαγχολικός Γιουνές που έγινε Ιωνάς. Να μην ήταν κι η Εμιλί στη μέση!